-
1 акылдан язу
1) с ума́ сходи́ть (сойти́), ума́ (рассу́дка, ра́зума) лиша́ться/лиши́ться, рассу́док (ра́зум) теря́ть/потеря́ть, обезу́меть, умо́м (ра́зумом) помути́ться2) ума́ (па́мяти) лиша́ться/лиши́ться; из ума́ (па́мяти) выжива́ть/вы́жить3) с ума́ сходи́ть (сойти́) (по ком, чём), го́лову теря́ть/потеря́ть (от, из-за, при ви́де кого, чего), быть без ума́ (па́мяти) (от кого, чего), помеша́ться (на ком, чём) -
2 язу
I перех.1) писа́ть, написа́ть ||а) написа́ние, писа́ниеб) пи́счийкара белән язу — писа́ть черни́лами
тактага акбур белән язу — писа́ть ме́лом на доске́
мемуарлар язу белән шөгыльләнү — занима́ться писа́нием мемуа́ров
язу кәгазе — пи́счая бума́га
язу әсбаплары — пи́сьменные принадле́жности
2) писа́ть, написа́ть, запи́сывать/записа́ть || написа́ние, запи́сывание, за́письдоклад язу — писа́ть докла́д
гариза язу — написа́ть заявле́ние
хат язу — писа́ть письмо́
3) писа́ть, написа́ть, сообща́ть/сообщи́ть || написа́ние, сообще́ниехатында нәрсәләр язган? — что (он) написа́л в письме́, о чём сообщи́л в письме́?
ул турыда газеталар нәрсә яза? — что пи́шут об э́том газе́ты
4)а) писа́ть, написа́ть, сочиня́ть/сочини́ть, создава́ть/созда́ть, твори́ть || сочине́ние, созда́ние, творе́ниекитап язу — написа́ть кни́гу
тарихи пьеса язу — написа́ть истори́ческую пье́су
б) опи́сывать/описа́ть || описа́ниеавыл тормышын язу — писа́ть о дереве́нской жи́зни
5) писа́ть, написа́ть, сочиня́ть/сочини́ть, создава́ть/созда́ть, слага́ть/сложи́ть ( музыкальное произведение) || написа́ние, сочине́ние, созда́ние, сложе́ниеопера язу — писа́ть о́перу
романс язу — сочини́ть рома́нс
симфония язу — созда́ть симфо́нию
6) выпи́сывать/вы́писать, пропи́сывать/прописа́ть (лечение, лекарство, рецепт и т. п.)врач өч төрле дару язган — врач прописа́л три ви́да лека́рства
7) запи́сывать/записа́ть (песню, музыку, разговор на плёнку, пластинку) || написа́ние, за́письконцертны язу — записа́ть конце́рт
тасмага язу — записа́ть на плёнку
8) впи́сывать/вписа́ть, включа́ть/включи́ть, запи́сывать/записа́ть, зачисля́ть/зачи́слить, вноси́ть/внести́ || зачисле́ниебию түгәрәгенә язу — записа́ть в хореографи́ческий кружо́к
чиратка язу — включи́ть в о́чередь
археология экспедициясенә язу — зачи́слить в археологи́ческую экспеди́цию
мәктәпкә язу — записа́ть в шко́лу
9) запи́сывать/записа́ть, сде́лать за́пись, составля́ть/соста́вить докуме́нтмилекне улына язу — записа́ть иму́щество на сы́на
10) рел. обычно со словами ходай, алла и др. предназна́чено, предопределено́ бо́гом, судьбо́йүзеңә язган мал кайта ул — погов. бога́тство (добро́), кото́рое тебе́ суждено́, вернётся
алла (ходай) язган — бог дал; предопределено́ бо́гом
алла язган булса, эшләрбез — бог даст, сде́лаем
•- язып алу- язып кую
- язып бару
- язып тору
- язып тутыру••II сущ.язу язган булса — (е́сли) бог даст
1) пи́сьменность; письмо́славян язуы — славя́нское письмо́
гарәп язуы — ара́бская пи́сьменность || пи́сьменный
язу билгеләре — пи́сьменные зна́ки; письмена́
2) по́черктаныш язу — знако́мый по́черк
вак язу — ме́лкий по́черк
балалар язуы белән язылган хат — письмо́, напи́санное де́тским по́черком
3) мн. ч. язулар письмена́Мисыр язулары — еги́петские письмена́
рун язулары — руни́ческие письмена́
4)а) за́пись, запи́ска; бума́гапрезидиумга язу җибәрү — переда́ть запи́ску в прези́диум
өстәл өстендәге язуларны тәртипкә китерү — привести́ в поря́док за́писи (бума́ги) на столе́
б) за́пись; по́дпись, на́дписьдәфтәр читендәге язу — за́пись на поля́х тетра́ди
таш плитә өстендәге язу — на́дпись на ка́менной плите́
йөзектәге язу — на́дпись на коле́чке
рәсем астындагы язу — по́дпись под рису́нком
5) разг. бума́га, докуме́нтналог язуы — бума́га о нало́ге
җыелышка чакырып язу җибәргәннәр — присла́ли бума́гу с приглаше́нием на собра́ние
•- язу тану- язу эше
- язу үрнәге
- язу булмаган III неперех.1) лиша́ться/лиши́ться (кого-чего-л.); теря́ть/потеря́ть (кого-что-л.)|| лише́ние, поте́рякүздән язу — лиши́ться зре́ния, потеря́ть зре́ние
акылдан язу — лиши́ться ума́, сойти́ с ума́
кызыңнан язу — лиши́ться до́чери, потеря́ть дочь
һуштан язу — потеря́ть созна́ние
2) в роли вспом. гл. обозн., что действие, выраженное основным глаголом, едва не произошло; соотв. русскому чуть, чуть-чу́ть, едва́ не...; чуть бы́ло не, почти́...абына яздым — чуть не споткну́лся
үлә яздым — чуть бы́ло не у́мер
IV перех.агарып бетә язган чәч — почти́ поседе́вшие во́лосы
1) расправля́ть/распра́вить (плечи, крылья); выпрямля́ть/вы́прямить, расправля́ть/распра́вить, разгиба́ть/разогну́ть ( согнутое) || расправле́ние, выпрямле́ние, распрямле́ние2) трепа́ть, растрепа́ть ( шерсть) || трепа́ниеV перех.сбива́ть/сбить, па́хтать ||а) сбива́ние, сби́вка, па́хтаньеб) сбива́льный, сбива́тельныймай язу — па́хтать ма́сло
су язып май төшми — посл. е́сли во́ду сбива́ть, ма́сло не полу́чится; во́ду толо́чь, вода́ и бу́дет
-
3 аңнан язу
1) теря́ть (потеря́ть) созна́ние, лиша́ться/лиши́ться созна́ния (чувств); впада́ть/впасть в беспа́мятство (забытьё) || поте́ря созна́ния (чувств), бесчу́вствие, беспа́мятство2) разг.; см. акылдан язу -
4 акыл
сущ.1)а) ум, ра́зум; интелле́кт || у́мственный (труд), интеллектуа́льныйакыл яшьтә түгел - башта — (посл.) ум не в во́зрасте, а в голове́
акыл зәгыйфьлеге — у́мственная сла́бость
б) ум, рассу́док, рассуди́тельность || у́мственный, рассу́дочный ( анализ)в) благоразу́мие, рассуди́тельность; созна́ние, созна́тельностьакылың кайда иде соң синең? — где́ же была́ твоя́ рассуди́тельность (благоразу́мие)?
г) ум, разу́мность, (как сле́дствие о́пыта) ум-ра́зум, му́дрость; умудрённостьпрактик акыл — практи́ческий ум (му́дрость, умудрённость)
мәкальдә чагылган тирән акыл — глубо́кая му́дрость, отражённая в посло́вице
2) разг.а) мысль, иде́якаян килде әле сиңа бу акыл ? — отку́да у тебя́ э́та мысль?
б) сове́т, наставле́ниеаның акылы белән йөрсәң... — бу́дешь его́ слу́шаться... (ещё и не то бу́дет)
ата-ана акылын тоту — приде́рживаться (слу́шаться) роди́тельского наставле́ния
3) в знач. нареч. акылга у́мственно, интеллектуа́льно, в у́мственном (интеллектуа́льном) отноше́нии (созреть, подняться); по уму́ (уму́-ра́зуму), умо́м ( быть выше или ниже кого)акылга бер чамарак алар — у́мственно они́ почти́ одина́ковы
акылга үсү — вы́расти (созре́ть) у́мственно
4) в функ. сказ. акылында вменя́емый спец. (преступник, подсудимый)•- акыл теше
- акылы сау
- акылга сау••акыл алдан йөрү — быть сообрази́тельным (сметли́вым, предусмотри́тельным, дальнови́дным, дога́дливым), быть спосо́бным предви́деть (предусмотре́ть)
акыл арттан йөри — ≈≈ за́дним умо́м кре́пок
акыл башка килү — см. акылга килү 1)-3)
акыл баштан китү — см. акыл китү 1), 2)
акыл белән эш итүчән — рассуди́тельный; толко́вый
акыл бизмәненә салу (салып үлчәп карау) — в голове́ (уме́) взве́шивать (взве́сить, прики́дывать/прики́нуть); см. тж. акыл белән уйлап карау
акыл булсын — пусть (э́то) бу́дет (послу́жит) уро́ком; э́то кому́ нау́ка (на бу́дущее); что́бы (впредь) непова́дно бы́ло ( кому)
акыл җиңеләю — см. акылга җиңеләю
акыл җитү — сообрази́ть ( что), догада́ться ( о чём), доду́маться ( до чего), умудри́ться, ухитри́ться
акыл ирешми — см. акыл җитми
акыл кергән — умо́м (у́мственно) вы́рос; умудрён ( жизненным опытом); в (при) своём (здра́вом) уме́; со свои́м умо́м
акыл кертү — см. акылга утырту 1)
акыл кушканча — по веле́нию ума́ (делать что, поступать как), по веле́нию (тре́бованию) рассу́дка
акыл өләшкәндә йоклап калган (йоклап биләмдә, урманда, мич башында калган) — см. акылсыз 1) а); акылга сай 1)>
акыл өләшү — см. акыл өйрәтү 2)
акыл сата башлау — ирон. зау́мничать, зау́мничаться
акыл сыеклану — прост.; см. акылга җиңеләю
акыл сыйдырмау — см. акылга сыймау
акыл утырту — см. акыл керү
акыл утыру — см. акыл керү
акылга зәгыйфь — см. акылга җиңел 1)
акылга муафыйк — см. акылга ятышлы 1)
акылга (акылы) үсмәгән — умо́м не вы́шел
акылга туймаган — см. акылсыз 1) а), 2)
акылга утыру — см. акыл керү
акылга яту — каза́ться (показа́ться, представля́ться) разу́мным (благоразу́мным, рациона́льным, логи́чным)
акылга өйрәтү — см. акыл өйрәтү
акылдан шашкан — см. акылдан язган
акылдан шашу — см. акылдан язу
акылдан ычкыну — прост.; см. акылдан язу
акылны алу — см. акылдан яздыру
акылны башка җыю — см. акылны җыю
акылны эчү — прост. ра́зум (ум) пропива́ть (пропи́ть)
акылны югалту — см. акылдан язу 3)
акылы бармакка урарлык (чорнарлык) та юк — ума́ ни на грош у него́
акылы кыска — ум ко́роток ( у кого)
акылы (акылга) сау — в себе́, в здра́вом уме́, в по́лном (здра́вом) рассу́дке
акылы эшли — голова́ ( чья) рабо́тает (ва́рит, сообража́ет)
акылың алтын икән — ирон.; шутл. ишь како́й, у́мный (у́мник, у́мница) (вы́искался, нашёлся), губа́ не ду́ра; ишь чего́ захоте́л (... куда́ махну́л)
акылы үзе белән — семь пя́тниц на неде́ле
- акыл алу- акыл белән уйлап карау
- акыл бирү
- акыл җитмәслек
- акыл җитми
- акыл иясе
- акыл йөртеп карау
- акыл йөртү
- акыл керү
- акыл сату
- акыл китү
- акыл өйрәтү
- акылга өйрәтү
- акыл сайлыгы
- акылга җиңел
- акыллы җиңел
- акылга җиңеллелек
- акылга җиңеләю
- акылга килү
- акылга сай
- акылы сай
- акылга сайлык
- акылга сыймау
- акылга таман
- акылы таман
- акылга таманча
- акылы таманча
- акылга утырту
- акылга ятышлы
- акылдан язган
- акылдан яздыру
- акылдан язу
- акылдан язып
- акылдан язар дәрәҗәдә
- акылны җыю
- акылы башында
- акылында
- акылы камил
- акылы төштән соң
- акылы үзе белән
- акылы үзендә
- үз акылы үзендә -
5 алышыну
страд. от алышу1) меня́ться, переменя́ться/перемени́ться, сменя́ться/смени́ться (о работе, месте жительства, паспорте, вывеске, няне, администраторе и т. п.) || ме́на, переме́на, сме́на; сменя́емостьтәрбиячеләре алышынган — у них смени́лась воспита́тельница
каравыл алышынган вакыт — вре́мя сме́ны карау́ла
2) меня́ться, сменя́ться/смени́ться, переменя́ться/ перемени́ться, измени́ться (о фамилии, названии чего-л., погоде и т. п.) || ме́на, переме́на, сме́на, измене́нияһава алышыну — переме́на пого́ды
җил алышынды — ве́тер перемени́лся
урамның исеме алышыну — измене́ние назва́ния у́лицы
3) эвф.а) см. акылдан язу 1), 2)• -
6 акыл китү
1) го́лову (ра́зум, ум) теря́ть (потеря́ть); ра́зума (ума́, рассу́дка) лиша́ться/лиши́ться; себя́ не по́мнить; обезумева́ть/обезу́меть, одурева́ть/одуре́ть; ум за ра́зум захо́дит (в гневе, внезапном горе, сильной растерянности); па́мять отши́бло ( кому)2) станови́ться (стать) невменя́емым (в момент совершения чего-л.) || невменя́емость3) диал. лиша́ться, лиши́ться чувств (рассу́дка); в о́бморок па́дать (упа́сть) -
7 акылга җиңеләю
1) слегка́, немно́го помеша́ться (меша́ться) в уме́, в рассу́дке, слегка́, немно́го умо́м (ра́зумом) помути́ться2) см. акылдан язу 1), 2) -
8 котыру
1. неперех.1) беси́ться, взбеси́ться; боле́ть (заболе́ть) бе́шенством ( обычно у животных)2) разг. сойти́ с ума́, помеша́ться; обезу́меть, одуре́ть; ошале́ть, очуме́ть прост. см. тж. тилерү; акылдан язубала кайгысыннан котыру — сойти́ с ума́ от го́ря из-за ребёнка
котырдыгызмы әллә? — с ума́, что ли, сошли́? одуре́ли (очуме́ли), что ли?
3) бе́шенствовать, бу́йствовать, беси́ться, беснова́ться, неи́стовствовать; разъяря́ться/разъяри́ться, выходи́ть/вы́йти из себя́, быть вне себя́; рвать и мета́ть, мета́ть гром и мо́лниикүзе-башы күрми котырса — в бе́шенстве (в я́рости) ничего́ не ви́дит; е́сли придёт в я́рость, ничего́ не ви́дит
котырганнан котыра бару — ещё сильне́е разъяри́ться, вы́йти из себя́
котырырсың-котырырсың да туктарсың әле — ничего́, побе́сишься и переста́нешь
4) распоя́сываться/распоя́саться, разнузда́тьсякараклар котырды — во́ры распоя́сались
5) бушева́ть, разбушева́ться, свире́пствовать, неи́стовствовать, яри́ться (о стихии, природных явлениях)буран котырды — бу́ря разбушева́лась
янгын котыра — пожа́р свире́пствует
6) перен.; разг. дура́читься, резви́ться, вози́ться, игра́ть; шали́ть, беси́тьсякөн буе уйнадылар, котырдылар — они́ це́лый день игра́ли, резви́лись
котырмагыз, балалар — не беси́тесь, де́ти
котыра инде шул машиналары белән — уж с ума́ схо́дит с э́тими маши́нами
радиоалгыч белән котырган вакыты иде — тогда́ он си́льно увлека́лся радиоприёмником
8) в знач. нареч. котырыпа) о́чень си́льно, хорошо́, бе́шено, бу́йно (расти, расцвести, уродиться, плодоносить - о растениях)яшелчәләр котырып уңды — о́вощи хорошо́ уроди́лись
б) о́чень бы́стро, с большо́й ско́ростью, стреми́тельно, бе́шенотәгәрмәчләр котырып әйләнә — колёса бе́шено кру́тятся
2. сущ.поезд котырып чаба — по́езд стреми́тельно мчи́тся
1) мед. бе́шенство; гидрофо́бия; водобоя́знькотырга каршы прививка — приви́вка про́тив бе́шенства
котыру белән авыртучылар — больны́е бе́шенством
эттәге котыру авыруы — боле́знь бе́шенства у соба́к
2) разг. психопа́тия; психи́ческое расстро́йство; помеша́тельство3) исступлённость, исступле́ние, необу́зданность, неи́стовство•- котырып алу
- котырып китү -
9 таю
неперех.1) поска́льзываться/поскользну́тьсябаткан тайганнан көлгән — (погов.) упа́вший смеётся над подскользну́вшимся
2) вы́вихнуться || вы́вихтез буыны таю — вы́вих коле́нного суста́ва
3) перен.а) (незаме́тно) убега́ть/убежа́ть, убра́ться ( восвояси); ускользну́ть, улизну́ть, утека́ть || утека́ние, побе́гтаеп өлгергән — он успе́л улизну́ть
тайган да инде — он уже́ утёк
б) ума́тываться/умота́тьсяисән чагында тай моннан — ума́тывай отсю́да, пока́ жив-здоро́в (цел)
4) см. язу IIакылдан (истән, һуштан) таю — лиши́ться созна́ния, теря́ть/потеря́ть созна́ние
көчтән (хәлдән) таю — соверше́нно обесси́леть, изнемога́ть/изнемо́чь
5) перен. попада́ть/попа́сть || попада́ние в беду́ таеп егылу па́дать/упа́сть на ско́льзком ме́стетаеп китү вдруг поскользну́тьсятаеп чыгу внеза́пно вы́вихнуться
См. также в других словарях:
язу — (ЯЗДЫРУ) – I. ф. 1. Кәгазь яки башка нәрсә өстенә нин. б. билгеләр (хәреф, цифр һ. б. ш.) төшерү. с. Яза торган язу машинкасы 2. Нин. б. язма текст төзү хат язу 3. Язма рәвештә нәр. б. тур. хәбәр итү. Нәр. б. турында матбугатта бастырып чыгару.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
һуш — и. 1. Аң һуш югалу, һушсыз хәлдә булу 2. Акыл, уйлау сәләте һушым дөрес иде 3. Хәтер, зиһен. ҺУШ КИТҮ (АВУ) – 1) Һушны югалту, һушсыз булу 2) Аңгы миңге хәлдә булу, нәр. б. уйларлык, эшләрлек хәлдә булмау 3) Акылдан язу 4) Бик нык соклану; ис… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
шашу — 1. Хисләрнең ташуы, кайгы яки шатлыктан нишләргә белмәү, нормаль хәлдән, чиктән ашу. рәв. ШАШЫП – Ярсып, ташкын хис белән, чын күңелдән 2. Артык котырыну, нишләгәнен белмәү дәрәҗәсендә ярсу. Башкаларга мөнәсәбәт мәсьәләсендә киртәдән чыгу, үзенә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
шашыну — 1. Хисләрнең ташуы, кайгы яки шатлыктан нишләргә белмәү, нормаль хәлдән, чиктән ашу. рәв. ШАШЫП – Ярсып, ташкын хис белән, чын күңелдән 2. Артык котырыну, нишләгәнен белмәү дәрәҗәсендә ярсу. Башкаларга мөнәсәбәт мәсьәләсендә киртәдән чыгу, үзенә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
диваналану — 1. Акылдан язу 2. Аңгыра, юләр булып кылану … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җенләнү — 1. Ярсу, кызып китү; холыксызлану. Котырыну, үзен артык иркен тотып шашыну. Табигать котырынуы, шашынуы тур.. Шау гөр килү, пыр тузу җенләнеп уйнап йөргәндә 2. күч. Нәр. б. белән артык мавыгу сәүдә белән җенләнгән кеше. Гел бер үк нәрсәне уйлау,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җиңеләю — 1. Авырлыгы, күләме кимү, җиңел булып калу. Җиңелгә әйләнгән, авырлыгын югалткан кебек тоелу 2. Авырлык, кыенлык кимү (эш, тормыш тур.). Киеренкелек кимү, эшнең иң кызу вакыты үтү 3. Иркенәю, авыр тәэсирен, басып тору көчен югалту (һава, сулау… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җиңелләнү — 1. Авырлыгы, күләме кимү, җиңел булып калу. Җиңелгә әйләнгән, авырлыгын югалткан кебек тоелу 2. Авырлык, кыенлык кимү (эш, тормыш тур.). Киеренкелек кимү, эшнең иң кызу вакыты үтү 3. Иркенәю, авыр тәэсирен, басып тору көчен югалту (һава, сулау… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
сабу — I. Гадәттә аяк кул киеменең тузган берәр өлешен (башын, үкчәсен, бармакчасын, өс киеменең якасын һ. б. ш.) ; яңартып эшләү, яңадан тегеп яки бәйләп кую итеккә яңа баш сабу – тула кунычлы, күн сапкан итек. II. САБУ – диал. Сабышу авыруга сапты.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тилерү — ф. 1. Акылдан язу. 2. күч … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
юләрләнү — 1. Юләргә әйләнү, исәрләнү, акылдан язу 2. Юләрлек күрсәтү яки юләрлеккә салыну. Үзен җитди тотмау, җитдилеген югалту … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге